Bielsko-Biała, 25 marca 2019 roku
Problemy związane z kredytami indeksowanymi kursem franka szwajcarskiego (potocznie zwane „kredytami frankowymi”) zostały dostrzeżone w momencie nagłego i istotnego wzrostu wartości franka szwajcarskiego wobec złotego. Dzisiaj, po upływie ponad sześciu lat od tego momentu, sądy powszechne w całym kraju wydały setki orzeczeń z powództwa kredytobiorców, które to powództwa w ich skrajnych żądaniach wnosiły o uznanie umów za nieważne, inne o nakazanie przewalutowania kredytu zgodnie z kursem złotego do franka szwajcarskiego z dnia zawarcia umowy kredytowej. Duża część powództw zawierała żądania uznania za niedozwolone poszczególnych zapisów umów, w tym przede wszystkim odnoszących się do manipulacji przez banki „spreadem”, czyli różnicą między kursem kupna i kursem sprzedaży waluty przy wyliczaniu rat płaconych przez kredytobiorców w złotych.
Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy, kredytobiorców frankowych niewiele wniosła, jako iż w całości pominęła usunięcie skutków indeksacji kredytów do kursu szwajcarskiej waluty.
W rezultacie, kredytobiorcy zostali pozostawieni sami sobie i tym samym zmuszeni do kierowania pozwów, korzystając często z pomocy prawnej radców prawnych i adwokatów, ze względu na trudności natury materialno-prawnej i procesowej.
Orzeczenia sądów powszechnych uznając za bezskuteczne - w wyniku ich abuzywności – poszczególne postanowienia umowne nie akceptowały żądań kredytobiorców w zakresie przewalutowania („odwalutowania”) zaciągniętych kredytów, uznając, iż umowa nadal obowiązuje, z pominięciem uznanych za niedozwolone postanowień. Orzeczenia sądów poszczególnych instancji oczywiście nie mogą prowadzić do generalnego rozwiązania problemów związanych z kredytami indeksowanymi do franka szwajcarskiego, ponieważ prawomocne orzeczenia wiążą strony umowy i organy państwa wyłącznie w odniesieniu do danej sprawy, a podkreślenia wymaga fakt, iż w grudniu 2018 roku w Polsce banki miały w portfelu ok. 470 tysięcy „kredytów frankowych” o łącznej udzielonej wartości ok. 107 miliardów złotych (dane „Pulsu Biznesu” z dnia 19 lutego 2019 roku). Ponadto, poszczególne sądy odmiennie interpretują te same lub tożsame w treści postanowienia umów, nawet w tej samej sprawie w postępowaniu instancyjnym.
Tezy zawarte w orzeczeniach Sądu Najwyższego nie wiążą sądów niższych instancji, czego skutkiem są orzeczenia tych sądów zawierające niekiedy odmienną linię orzeczniczą w zakresie takiego samego zagadnienia. Jako jeden z przykładów można podać wyrok Sądu Rejonowego we Wrocławiu z dnia 20 lipca 2016 r., sygn. akt XIV C 2125/15 [LEX nr 2229199], w którego to uzasadnieniu Sąd ten nie zaakceptował treści tezy zawartej w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015 roku, sygn. akt II CSK 768/14 [LEX nr 1751865], iż „uznanie postanowienia umowy kredytu bankowego przewidującego zmienną stopę oprocentowania kredytu za niedozwolone (art. 3851 par. 2 k.c.) nie jest równoznaczne z przyjęciem stałej stopy oprocentowania tego kredytu”. Natomiast Sąd Rejonowy w jego uzasadnieniu stwierdził: „Sąd w niniejszej sprawie nie podziela zawartej w uzasadnieniu orzeczenia (Sądu Najwyższego – przyp. red.) argumentacji o potrzebie poszukiwania zasad zmienności oprocentowania poprzez zasięganie wiadomości specjalnych”. Liczne przykłady rozbieżności w orzecznictwie sądowym, w aspekcie 470 tysięcy będących w obsłudze kredytów, wskazują w sposób jednoznaczny, iż kwestia ta powinna już kilka lat temu zostać uregulowana ustawowo, z uwzględnieniem faktu, iż w ogromnej większości umów z jednej strony występowały profesjonalne podmioty finansowe, a z drugiej strony – konsumenci. Ponadto, takie rozwiązanie zapewniłoby kredytobiorcom realizację zasady równego traktowania – równości wobec prawa, a nadto wyeliminowałoby ograniczenia części kredytobiorców w zakresie wszczynania postępowań sądowych ze względu na niemożność poniesienia kosztów takiego postępowania, sumując koszty opłaty sądowej, pomocy prawnej radcy prawnego lub adwokata oraz ewentualne koszty opinii biegłych, które to koszty obejmują często także postępowanie apelacyjne, a niekiedy skargę kasacyjną do Sadu Najwyższego.
Wysokość opłaty sądowej jest uzależniona przede wszystkich od wartości przedmiotu postępowania. W przypadku „kredytów frankowych” wartości te zwykle oscylują w granicach kilkudziesięciu tysięcy złotych. I tak, dla przykładu, radca prawny z naszej kancelarii radców prawnych w Bielsku-Białej uzyskał dla swojego klienta kwotę prawie 88 tys. złotych, orzeczoną wyrokiem Sądu Apelacyjnego w październiku 2017 roku w sprawie dotyczącej kredytu walutowego w CHF.
Obecnie procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, który to projekt przeleżał w sejmowej lodówce ponad rok. Poniżej najważniejsze założenia tego projektu.
Ustawa ma zmienić tytuł na: „Ustawa o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy oraz o wsparciu dobrowolnej restrukturyzacji”. W ostatnich dniach do ustawy zostały zaproponowane kolejne poprawki. Ustawa przewiduje trzy formy wsparcia:
1. przyznanie zwrotnego wsparcia finansowego osobom fizycznym, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej,
2. przyznanie pożyczki na pokrycie pozostałej części zadłużenia,
3. wsparcie dobrowolnej restrukturyzacji.
Definicja kredytu mieszkaniowego zawiera szeroki wykaz rodzajowy, począwszy od nabycia, budowy, przebudowy, rozbudowy lub nadbudowy domu jednorodzinnego albo lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo lokalu mieszkalnego, odrębną własność lokalu w spółdzielni mieszkaniowej, remonty, nabycia działek pod budowę, koszty partycypacji budowy mieszkań przez towarzystwa budownictwa społecznego oraz koszty kredytu udzielonego na spłatę kredytu mieszkaniowego.
Aby złożyć wniosek o przyznanie zwrotnego wsparcia finansowego lub pożyczki na spłatę zadłużenia, musi zostać spełniony co najmniej jednej z warunków:
1. w dniu złożenia wniosku co najmniej jeden z kredytobiorców posiada status bezrobotnego,
lub
2. stosunek wydatków kredytobiorcy związanych z obsługą miesięcznej raty kapitałowej i odsetkowej kredytu mieszkaniowego do dochodu gospodarstwa domowego kredytobiorcy – tak zwany wskaźnik DTI – przekracza poziom 50 % (pięćdziesięciu procent),
lub
3. miesięczny dochód gospodarstwa domowego, pomniejszony o miesięczne koszty obsługi kredytu nie przekracza:
a. w przypadku gospodarstwa jednoosobowego – dwukrotności kwoty wskazanej w art. 8 ust. 1 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej, zwaloryzowanej zgodnie z przepisami tej ustawy – dziś ta dwukrotność wynosi 1402 zł (2 x 701 zł),
b. w przypadku gospodarstwa wieloosobowego – mnożnika (iloczynu) dwukrotności kwoty wskazanej w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej, zwaloryzowanej zgodnie z przepisami tej ustawy i liczby członków gospodarstwa domowego kredytobiorcy - dziś ta dwukrotność wynosi 1056 zł (2 x 528 zł).
Ponadto, warunkiem ograniczającym ubieganie się o zwrotne wsparcie finansowe lub pożyczkę jest utrata zatrudnienia co najmniej przez jednego z kredytobiorców w wyniku rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem przez kredytobiorcę lub w wyniku rozwiązania umowy o pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika w trybie art. 52 par. 1 kodeksu pracy.
Wsparcie może być także przyznane, jeżeli jeden z kredytobiorców uzyskał wsparcie na zasadach określonych w ustawie, chyba że w momencie złożenia wniosku poprzednie wsparcie jest nadal udzielane, a okres już udzielonego wsparcia nie przekroczył 35 miesięcy. Wsparcie może zostać udzielone na okres do 36 miesięcy.
Kolejnymi ograniczeniami wyłączającymi ubieganie się i otrzymanie wsparcia lub pożyczki jest wypowiedzenie umowy kredytu przed złożeniem wniosku, a także uprawnienie kredytobiorcy do świadczenia z tytułu utraty pracy wynikające z umowy ubezpieczenia spłaty kredytu, gwarantującej wypłatę świadczenia na wypadek utraty pracy. To ograniczenie (ubezpieczenie z tytułu utraty pracy) uzależnia przyznanie wsparcia lub pożyczki wyłącznie od formalnego posiadania przez kredytobiorcę takiego ubezpieczenia, nie biorąc pod uwagę faktu, iż bardzo często ubezpieczyciele odmawiają wypłaty świadczenia, powołując się na rzeczywiste lub pozorne stany faktyczne albo stosują niedopuszczalne interpretacje zapisów Ogólnych Warunków Ubezpieczenia.
Wsparcie lub pożyczka nie mogą być przyznane, jeżeli kredytobiorca w chwili złożenia wniosku lub w okresie sześciu miesięcy przed jego złożeniem:
1. był właścicielem innego lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego,
2. posiadał inne spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej albo prawo do domu jednorodzinnego lub do lokalu mieszkalnego budowanych w celu przeniesienia własności na rzecz członków.
To ograniczenie wyłącza ze wsparcia i pożyczki dużą rzeszę kredytobiorców, którzy zostali tym samym „obciążeni” tylko z tego tytułu, iż posiadali lub posiadają jedno z wyżej wymienionych praw do innego (chociażby jednego) lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego. Takie rozwiązanie w oczywisty sposób łamie zasadę równości wobec prawa, łamie też zasadę nie działania prawa wstecz, jako iż nabycie wyżej wymienionych praw przez kredytobiorców mogłoby być skutecznie wyłączone przez ustawodawcę w okresie realizacji wsparcia lub pożyczki.
Wreszcie, miesięczna kwota wsparcia nie może przekroczyć kwoty dwóch tysięcy złotych, która to kwota zawiera w sobie zarówno zobowiązanie kredytobiorcy z tytułu rat kapitałowych, jak i odsetkowych, a skoro takie wsparcie jest limitowane maksymalnie na okres 36 miesięcy, najwyższa kwota wsparcia, którą może uzyskać kredytobiorca, to siedemdziesiąt dwa tysiące złotych, a kwoty wsparcia lub pożyczki kredytobiorcy będą musieli zwrócić, zgodnie bowiem z projektem treści art. 19 ustawy, zwrot wsparcia lub pożyczki rozpoczyna się w miesiącu następującym po miesiącu, w którym upłynęły dwa lata od wypłaty ostatniej raty wsparcia lub pożyczki i zwrot ten jest dokonywany w 144 równych nieoprocentowanych miesięcznych ratach.
Trzeci z kierunków zawartych w projekcie ustawy, a mianowicie wsparcie dobrowolnej restrukturyzacji, zostanie omówiony w jednym z kolejnych artykułów.
Reasumując, ilość i zakres ograniczeń zawartych w projekcie ustawy wyłączają z możliwości zastosowania wsparcia duża ilość kredytobiorców.
Kupilas, Krupa Radcowie Prawni i Adwokaci spółka partnerska
ul. Karpacka 24/B16
43-300 Bielsko-Biała
tel.: 730 020 340, 33 496 33 00
NIP: 5472142810, KRS: 0000894304
e-mail: biuro@kupilaskrupa.pl
godziny otwarcia: pn. - pt. od 8:00 do 16:00
Oddział w Szczyrku
ul. Salmopolska 5
43-370 Szczyrk
tel. 721 151 830, 609 501 604
e-mail: lkrupa@kupilaskrupa.pl
akupilas@kupilaskrupa.pl